መርሐግብር
በቅዱስ ሩፋኤል እና በአቡነ እጨጌ ዮሐንስ የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን ጉባኤ ወቅታዊ ሁኔታዎችን ይከታተሉ። ለሃይማኖታዊ በዓላት፣ በዓላት እና የማህበረሰብ ስብሰባዎች ይቀላቀሉን ። የመንፈሳዊ ጉዟችን ተካፋይ በመሆን የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ክርስትናን የበለፀገ ትውፊት እንድትለማመዱ እንኳን ደህና መጣችሁ።
ሥርዓተ አምልኮ
ሔዋን አመሰገነ (ዋዜማ ዋዜማ)
“ቅኔ” በመባል የሚታ ወቀው ቅኔ በተከበሩ የሃይማኖት አባቶች ተቀርጾ የሃይማኖታዊ ተግባራችን ጉልህ ገጽታ ነው። በዋነኛነት ከመጪው በዓል ጋር የተያያዙ ምስጋናዎችን ያቀፈ ነው, አልፎ አልፎ በዝግጅቱ ላይ የተገኙ ምሁራንን ያከብራል. ይህንን የግጥም ጥበብ ለመጨበጥ አምስት ዓመታትን የሚፈጅ ሲሆን ከሊቃውንት ዘንድ ተቀባይነትን የሚሻ ሲሆን ይህም በወጋችን ውስጥ ያለውን ጠቀሜታ አጉልቶ ያሳያል። በዋዜማው የምስጋና ወቅት፣ እንደ tsenatsil፣mequamiya እና kebero ያሉ የሙዚቃ መሳሪያዎች ጥቅም ላይ ይውላሉ፣በሥርዓተ ሥርዓቱ ላይ ጥልቅነትን እና ክብረ በዓልን ይጨምራሉ። ስለ እነዚህ መሳሪያዎች በቅርቡ በዝርዝር እመረምራለሁ።
የእኩለ ሌሊት ምስጋና (ማህሌት ማኅሌት)
ማኅሌት በኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን መዝሙር ወይም ውዳሴን ለማመልከት የሚያገለግል ቃል ነው። እነዚህ መዝሙሮች ብዙ ጊዜ የሚቀርቡት በሃይማኖታዊ ሥርዓቶችና አገልግሎቶች ሲሆን በቤተ ክርስቲያን የአምልኮ ሥርዓት ውስጥ ትልቅ ሚና ይጫወታሉ። ማህሌት የተለያዩ የዜማ አገላለጾችን እንደ መዝሙር፣ ዝማሬ እና እንደ ጸናጽል፣ መኳሚያ እና ቀበሮ ያሉ ባህላዊ መሳሪያዎችን መጠቀምን ሊያካትት ይችላል። የማህሌት ይዘት ዘወትር የሚያተኩረው እግዚአብሔርን፣ ቅዱሳንን እና ሌሎች የሃይማኖት ተከታዮችን በማመስገን ላይ ነው፣ እና የስርዓተ አምልኮ ትውፊት አካል ነው። እነዚህ ዜማዎች በቅዱስ ያሬድ የተቀናበሩ ናቸው ብለን እናምናለን፣ ቅዱስ ያሬድ ወይም አባ ያሬድ በመባል የሚታወቁት፣ በኢትዮጵያ ሃይማኖታዊ ዜማና መዝሙር ላይ ላበረከቱት ጉልህ አስተዋጾ የሚከበር ኢትዮጵያዊ ቅዱስ ነው። የኢትዮጵያ የተቀደሰ ሙዚቃ መስራች ተብለው የሚታሰቡ ሲሆን በኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን ውስጥ የምትጠቀመውን ልዩ የዜማ ኖታ ሥርዓት በማዘጋጀት ተጠቃሽ ናቸው። “ዜማ” በመባል የሚታወቁት የቅዱስ ያሬድ ድርሰቶች የቤተ ክርስቲያን የአምልኮ ትውፊት አካል ሲሆኑ በሃይማኖታዊ ሥርዓትና ሥርዐት የሚዘመሩ ናቸው። የቅዱስ ያሬድ ትሩፋት በኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ክርስትያን ማህበረሰብ ዘንድ ተከብሮ እና ተከብሮ እንደቀጠለ ነው።
ቅዳሴ (ኪዳሴ ቅዳሴ)
የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን ሥርዓተ ቅዳሴ የተቀደሰ እና ሰፊ የአምልኮ ሥርዓት ሲሆን በኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን ውስጥ ጥልቅ መንፈሳዊ ትርጉም ያለው ነው። ሥርዓተ ቅዳሴ ጸሎተ ቅዳሴ፣ ዝማሬ፣ ዝማሬ፣ የመጽሐፍ ቅዱስ ንባብ እና በካህናትና በዲያቆናት የሚከናወኑ ሥርዓቶችን ያካተተ የተዋቀረና ሥርዓተ ሥርዓት ነው።
የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ሥርዓተ አምልኮ ከጥንታዊ ክርስቲያናዊ ትውፊቶች የመነጨ እና በትውልድ የሚተላለፍና ከጥንታዊ ክርስቲያናዊ ልምምዶች ጋር ያለውን ትክክለኛነት እና ግኑኝነት ጠብቆ የቆየ ነው። የሚካሄደው በግእዝ ቋንቋ ሲሆን ይህም ቅዱስ ነው በሚባለው እና በኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ቤተክርስቲያን ውስጥ ለሃይማኖታዊ አገልግሎት ብቻ ይገለገላል.
በቅዳሴ ጊዜ፣ የተለያዩ ክፍሎች የእምነት እና አማኙ ከእግዚአብሔር ጋር ያለውን ግንኙነት ያመለክታሉ። የአምልኮ ሥርዓቶች እና ጸሎቶች የተነደፉት የአክብሮት, የመፍራት እና ከመለኮታዊ ጋር ግንኙነት ለመፍጠር ነው. እጣን፣ ሻማ፣ መስቀሎች እና ቅዱሳት ዜማዎች እንደ ቀበሮ ከበሮ በመሳሰሉት የዝማሬ ዜማዎች መዘምራን ለአገልግሎቱ መንፈሳዊ ድባብ አስተዋጽኦ ያደርጋሉ።
የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ሥርዓተ ቅዳሴ ምእመናን በኅብስትና በወይን መቀደስ በክርስቶስ ሥጋና ደም የሚካፈሉበት የቅዱስ ቁርባን አከባበርንም ይጨምራል። ይህ ቅዱስ ቁርባን የቅዳሴ ማእከላዊ ነው እና አማኞች ከክርስቶስ እና ከአማኞች ማህበረሰብ ጋር ያለውን አንድነት ይወክላል።
በአጠቃላይ፣ የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ሥርዓተ አምልኮ ጥልቅና ውስብስብ የሆነ፣ በትውፊት፣ በምልክት እና በአምልኮት የተካነ የእምነት መግለጫ ነው። አምላኪዎች ከእግዚአብሔር ጋር እንዲገናኙ፣ በቤተክርስቲያኑ ሕይወት ውስጥ እንዲሳተፉ እና የመለኮትን መገኘት በተጨባጭ እና ትርጉም ባለው መንገድ እንዲለማመዱ እንደ መንገድ ያገለግላል።
የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ሥርዓተ ቅዳሴ በዋነኛነት የሚካሄደው በቤተ ክርስቲያን ቀሳውስት ሲሆን ይህም ካህናትን፣ ዲያቆናትን አንዳንዴም ጳጳሳትን ይጨምራል።
መዝሙሮች (Mezmur መዝሙር)
በኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን መዝሙራት በሥርዓተ አምልኮ ውስጥ ከፍተኛ ሚና በመጫወት መንፈሳዊ ድባብ በመፍጠር ምእመናንን ሁለንተናዊ ልምድ ያሳድጋል። ደብተራ በመባል የሚታወቁት የመዘምራን አባላትና ሕጻናት የሚያቀርቡት ዝማሬ በቤተ ክርስቲያኒቱ የበለፀገ የዜማ ትውፊት ላይ የተመሰረተና በኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን ውስጥ የተቀደሰ ነው በሚባለው በግእዝ ቋንቋ የተዘመረ ነው።
በመዘምራን እና በህፃናት የሚዘመሩት መዝሙሮች በኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ዜማዎች ልዩ በሆነው የዜማና የአዘራር ዘይቤ ተለይተው ይታወቃሉ። ሙዚቃው ብዙ ጊዜ እንደ ቀበሮ ከበሮ፣ ሲስትረም፣ ክራር፣ መሰንቆ እና በገና (የባህላዊ ሕብረቁምፊ መሳሪያዎች) በመሳሰሉት ባህላዊ መሳሪያዎች በመዝሙሮቹ ላይ ልዩ የሆነ ድምጽ ይጨምራል።
መዝሙሮቹ ራሳቸው እግዚአብሔርን ውዳሴ እና አምልኮ፣ መጽሐፍ ቅዱሳዊ ታሪኮችን፣ ቅዱሳንን እና የነገረ መለኮትን ትምህርቶችን ጨምሮ የተለያዩ ርዕሰ ጉዳዮችን ይሸፍናሉ። በቅዳሴው ውስጥ ባለው ተግባራቸው ላይ ተመስርተው በተለያዩ ምድቦች ይከፈላሉ፡-
**መዝሙር**፡ እነዚህ እግዚአብሔርን የሚያከብሩ ስግደትን የሚገልጹ የምስጋና መዝሙሮች ናቸው። መዝሙር ብዙውን ጊዜ የሚዘመረው በቅዳሴው የሥርዓተ ቅዳሴ ክፍሎች ሲሆን በደስተኛ እና በአከባበር ተፈጥሮ ይታወቃሉ።
**ዜማ**፡- ዜማ የሚያጤኑትን ዝማሬዎችን ወይም ዝማሬዎችን ያመለክታል። እነዚህ መዝሙሮች ብዙውን ጊዜ የሚዘመሩት በአገልግሎት ውስጥ በሚሰላስልበት እና በጸሎት ጊዜያት ነው።
መዝሙራት በጉባኤው ላይ በረከትን እና መረጋጋትን በመጥራት ሰላም እና ስምምነት ላይ ያተኩራሉ። በአምላኪዎች መካከል የአንድነት እና የመንፈሳዊ ደህንነት ስሜት ለመፍጠር ይዘምራሉ.
የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን ልጆችም በቅዳሴ ጊዜ ዝማሬ በማሰማት ልዩ ሚና ይጫወታሉ። ብዙውን ጊዜ ከልጅነታቸው ጀምሮ በመዘምራን ቡድን ውስጥ እንዲሳተፉ እና ባህላዊ ዜማዎችን እና ዝማሬዎችን እንዲማሩ ሰልጥነዋል። ድምፃቸው በመዝሙሮች ላይ የንፁህነት እና የንጽህና ስሜትን ያመጣል, ለጠቅላላው የሙዚቃ ልምድ ልዩ መጠን ይጨምራል.
ስብከት (ስብከት ስብከት)
በኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን ሊቃውንት እና ቀሳውስት የሚካሄደው ስብከት በማኅበረሰቡ ሃይማኖታዊ ሕይወት ውስጥ ትልቅ ቦታ አለው። እነዚህ ግለሰቦች ያቀረቡት ስብከት በቤተ ክርስቲያን አስተምህሮ፣ በመጽሐፍ ቅዱስ እና በኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ክርስትና ትውፊት ላይ የተመሰረተ ነው።
የቤተ ክርስቲያን ሊቃውንት በሃይማኖታዊ ጽሑፎች፣ በታሪክ እና በሥነ መለኮት እውቀት የተከበሩ ናቸው። ብዙ ጊዜ በመጽሐፍ ቅዱሳዊ ማጣቀሻዎች፣ በሥነ-መለኮታዊ ግንዛቤዎች እና ለጉባኤው ተግባራዊ መመሪያ የበለፀጉ ስብከቶችን ያቀርባሉ። ሊቃውንት ቅዱሳት መጻህፍትን የሚተረጉሙ እና ለምእመናን የሞራል እና የስነምግባር ትምህርቶችን የሚያቀርቡ እንደ መንፈሳዊ መሪዎች ይታያሉ።
ቀሳውስትን እና ጳጳሳትን ጨምሮ የቀሳውስቱ አባላት ለጉባኤው በመስበክ ማዕከላዊ ሚና ይጫወታሉ። ስብከታቸው የሚያተኩረው በእምነት፣ በምግባር፣ በማህበራዊ ጉዳዮች እና በግላዊ እድገት ላይ ባሉ ርዕሰ ጉዳዮች ላይ ነው። የሃይማኖት አባቶች በስብከታቸው ለማኅበረሰቡ የአርብቶ አደር እንክብካቤ እና ድጋፍ የሚሰጡ እንደ መንፈሳዊ መሪዎች ይታያሉ።
የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን ስብከት በግጥም ቋንቋዋ፣ በምሳሌያዊ አገላለጾች እና በምሳሌያዊ የመጽሐፍ ቅዱስ ትርጓሜዎች የሚገለጽ ነው። ስብከቶች ብዙውን ጊዜ የሚቀርቡት በጋለ ስሜት፣ በፅኑ እምነት እና ለቅዱሳን ጽሑፎች ጥልቅ አክብሮት ባለው ስሜት ነው። የስብከቱ ዓላማ ምእመናንን ማነሳሳት፣ ማስተማር እና ማበረታታት፣ እንደ ቤተ ክርስቲያን አስተምህሮ እንዲኖሩና በጎ ሕይወት እንዲመሩ ማበረታታት ነው።
በአጠቃላይ በኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን ውስጥ የሚገኙ ሊቃውንተ ቤተ ክርስቲያንና ምእመናን የሚያከናውኑት ስብከት የማህበረሰቡን መንፈሳዊ ሕይወት ለመንከባከብ፣ በምእመናን መካከል የአንድነት፣ የእምነት እና የመተሳሰብ ስሜት እንዲጎለብት ከፍተኛ ሚና ይጫወታል።
የቃል ኪዳኑ ቅስት ክበብ
( Serate ue'det ሥርዓተ መረቅ)
የቃል ኪዳኑ ታቦት በኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን ውስጥ ትልቅ ቦታ ያለው ሲሆን በውስጡም በሃይማኖታዊ እምነት እና በታሪካዊ ትውፊት ላይ የተመሰረተ ነው። በኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን ትውፊት መሠረት ከእግዚአብሔር ዘንድ ለሙሴ የተሰጡት የዐሥሩ ትእዛዛት ጽላቶች ጽላቶች እንዳሉት የሚታመንበት የቃል ኪዳኑ ታቦት የንጉሥ ሰሎሞን ልጅ እና የንግሥተ ሳባ ልጅ ቀዳማዊ ምኒልክ ወደ ኢትዮጵያ አመጡ።
ታቦቱ በኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን ውስጥ እጅግ የተቀደሰ ነገር ተደርጎ የሚቆጠር ሲሆን መገኘቱም በሕዝቡ መካከል የእግዚአብሔርን ህልውና ያሳያል። በኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ አብያተ ክርስቲያናት ውስጥ ታቦት ተብሎ የሚጠራው የታቦቱ ምሳሌ ቅድስተ ቅዱሳን ተብሎ በሚጠራው ልዩ ቅድስተ ቅዱሳን ውስጥ ተቀምጧል ይህም ለካህናት እና ለዲያቆናት ብቻ የሚውል ነው። ቅስት የሚነካው እና የሚነሳው በካህናቱ ብቻ ነው እና ሌሎች የሃይማኖት አባቶች ቅስት እና ቅስት የሚያርፍበትን ማንኛውንም ነገር እንደ መንበሩ አይነኩም. ይህ ቅስት የሚቀመጥበት እና ሥርዓተ ቅዳሴ የሚካሄድበት ነው።
በሃይማኖታዊ ሥርዓትና በሥርዓተ አምልኮ ወቅት ታቦት በጥንቃቄ በካህኑ ራስ ላይ ተሸክሞ፣ ብዙ ባለ ጥልፍ ልብስ ተሸፍኖ፣ ምእመናን መዝሙር እየዘመሩና ሥርዓተ ቅዳሴ ዣንጥላ ይዘው ይከበባሉ። ይህ የሥርዓት ሰልፍ የቃል ኪዳኑን ታቦት እና የእስራኤላውያንን ጉዞ በምድረ በዳ እንዲሁም እግዚአብሔር ሕዝቡን እየመራ መሆኑን ያሳያል።
የቃል ኪዳኑ ታቦት በነዚህ ሰልፎች ላይ የሚካሄደው የክብ እንቅስቃሴ መለኮታዊ ጥበቃ፣ መመሪያ እና በረከት ወደ ሁሉም አቅጣጫዎች የሚደርስ እና መላውን ጉባኤ የሚያካትት ሃሳብን ይወክላል። እሱም የእግዚአብሔርን ሁሉን መገኘት እና ሁሉን ቻይነት እንዲሁም ከህዝቡ ጋር ያለውን ቃል ኪዳን ያመለክታል።
በመሠረቱ፣ የቃል ኪዳኑ ታቦት በኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን ውስጥ የሚዘዋወረው የእምነት፣ የአንድነት እና የመለኮታዊ ኅላዌ ምልክት በመሆን አማኞች የእግዚአብሔርን ተስፋ፣ ጥበቃና መመሪያ በማሳሰብ በሕይወታቸው ውስጥ ይገኛሉ።